Στερεότυπα και σχέσεις

Στερεότυπα και σχέσεις
Ψυχολογος Θεσσαλονικη – Ξενια Κολλια

Πώς επηρεάζουν τις σχέσεις μας;

Εφόσον τα στερεότυπα είναι γενικεύσεις, όταν τα χρησιμοποιήσουμε σαν οδηγό στις σχέσεις μας, δεν μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε τον συγκεκριμένο άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας, αφού θεωρούμε πως ήδη ξέρουμε πράγματα γι’ αυτόν. Θα μπορούσαμε να το παρομοιάσουμε με έναν πίνακα ανακοινώσεων μπροστά στον άλλο, όπου καρφιτσώνουμε ταμπελάκια, καρτελάκια και άλλους τίτλους. Αντί να βλέπουμε τον άνθρωπο, καταλήγουμε να βλέπουμε τις δικές μας αναφορές πάνω του.

Δεν είναι δυνατό να έχεις μια ουσιαστική σχέση με έναν κάποιον όταν δεν τον έχεις γνωρίσει, ούτε και έχεις δώσει σε εκείνον την ευκαιρία να σε γνωρίσει. Τα στερεότυπα μας εγκλωβίζουν μέσα στην ιδέα πως τον ξέρουμε τον άλλο (μιας και είναι ίδιος με όλους όσους ανήκουν στην κατηγορία του) κι έτσι χάνουμε τον άνθρωπο. Και αυτός εμάς. Ταυτόχρονα τα στερεότυπα με την ιδιότητά τους να τετραγωνίζουν τον κόσμο και τη σκέψη μας δίνουν μια αίσθηση νομοτέλειας στις σχέσεις μας. Αν τα χαρακτηριστικά στους ανθρώπους είναι εγγενή, ποιός ο λόγος να ψάχνεις και ποιό το νόημα του να παρατηρήσεις τις επιλογές σου και τη δική σου συμβολή στη δημιουργία της συγκεκριμένης σχέσης…

Πώς επηρεάζονται οι συντροφικές μας σχέσεις από τα στερεότυπα;

Στην περίπτωση των συντροφικών σχέσεων μπορεί να φανεί πιο καθαρά η λειτουργία των στερεοτύπων.

Η αδιαφορία που μπορεί να δείξει ένας άντρας για τις δουλειές του σπιτιού μπορεί να καλυφθεί με το στερεότυπο που θέλει τους άντρες «τεμπέληδες στο νοικοκυριό», αντί να συνδεθεί με τους ρόλους που οι ίδιοι οι σύντροφοι έχουν αναλάβει στη μεταξύ τους σχέση, το πώς προέκυψε αυτό το μοίρασμα ρόλων και αν τυχόν ενδιαφέρονται να επαναορίσουν τη σχέση τους και πώς.

Μια γυναίκα που ο σύντροφός της την απάτησε, μπορεί να θεωρήσει πως «οι άντρες δεν είναι από τη φύση τους μονογαμικοί», με ενδεχόμενο να επιλέξει στο μέλλον έναν παρόμοιο σύντροφο, καθώς δεν θα έχει εξετάσει ούτε τη δική της συμβολή στη δημιουργία αυτής της σχέσης, ούτε το πώς επιλέγει ένα σύντροφο.

Όταν βλέπω απέναντί μου π.χ. έναν «αδιάφορο άνθρωπο», τον κατασκευάζω ως αδιάφορο τόσο στο μυαλό μου και στην κοινή μας πραγματικότητα, καθώς του φέρομαι με τρόπο που θα αναλογούσε σε κάποιον αδιάφορο, του ζητώ ελάχιστα, τον κατηγορώ για τη συνεχή του αδιαφορία (πράγμα που πιθανώς τον προκαλεί να απομακρυνθεί) και μπαίνω μαζί του σε ένα φαύλο κύκλο σχέσης με αυτή και μόνο την πλευρά.

Τα στερεότυπα μπορούν να επηρεάσουν την αυτοεικόνα μας;

Τα στερεότυπα μπορούν επίσης να επηρεάσουν τη σχέση με τον εαυτό μας. Μια μητέρα που δεν αισθάνεται σε 24ωρη βάση τρυφερότητα για το παιδί της (ασχέτως αν αυτό θα ήταν ανθρώπινα εφικτό) ίσως νιώσει ένοχη ή “μη τρυφερή μητέρα”. Ένας πατέρας που βρίσκεται δίχως δουλειά μπορεί να νιώσει ματαιωμένος ή λίγος, μιας και δεν ταιριάζει στο στερεότυπο του “κουβαλητή”. Τα παραδείγματα μπορούν αν είναι όσα και τα στερεότυπα.

Μπορούμε να αποφύγουμε τα στερεότυπα και πώς;

Το να αποκτήσουμε επίγνωση των προκατασκευασμένων ιδεών μας μπορεί να είναι πολύ βοηθητικό στο να απεγκλωβιστούμε από την τετράγωνη λογική των στερεοτύπων. Τι θεωρούμε πως έτσι είναι, πάντα και παντού; Αυτό είναι μια στατική, προκατασκευασμένη ιδέα.

Ενεργοποιώντας και πάλι την περιέργειά μας και την αναρώτηση για όσα συμβαίνουν στις σχέσεις μας (αυτά που παγώνουν όταν η οπτική μας καλύπτεται από τα στερεότυπα) μπορούμε να αφυπνιστούμε από τις βεβαιότητες πως ο κόσμος είναι ομοιογενής και στατικός.

Ερωτήσεις όπως “Τι άραγε να προσπαθεί να κάνει η γυναίκα μου όταν τη βλέπω να γκρινιάζει; Αν η ευγένεια που βλέπω στον άντρα απέναντί μου δεν είναι εξαίρεση του κανόνα που θέλει τους άντρες σκληρούς, συνεχίζει να ισχύει ο κανόνας όπως πριν; Τι θα γινόταν αν σταματούσα να μαζεύω ό,τι αφήνει ο σύντροφός μου;”… Οι απορίες μάς ξαναφέρνουν μέσα στη σχέση, μας διευκολύνουν να δούμε ουσιαστικότερα τον άλλο και το πώς φτιάχνουμε από κοινού τη σχέση μας μαζί του. Και καθώς η σχέση πλέον γίνεται αντιληπτή ως κάτι που συνεχώς χτίζεται και δεν είναι στατικό, μας επιτρέπεται να αναρωτηθούμε αν τυχόν θα την επιθυμούσαμε κάπως διαφορετική και να σχεδιάσουμε τρόπους για να κατακτήσουμε σχέσεις πιο προσωπικές, λειτουργικές και ισορροπημένες.

Ξένια Κόλλια, ψυχοθεραπεύτρια ψυχολόγος Θεσσαλονίκη

Φωτογραφία του David Castillo Dominici/ FreeDigitalPhotos.net
Φωτογραφία του arztsamui/ FreeDigitalPhotos.net